Γράφει η Μαρία Παναγιωτοπούλου / Διαιτολόγος – Διατροφολόγος / m.panagiotopoulou@hotmail.com
Το ήπαρ ή συκώτι είναι ένα ζωτικό όργανο που διαθέτει το ανθρώπινο σώμα. Έχει ένα ευρύ φάσμα λειτουργιών στο οποίο περιλαμβάνεται:
- η αποτοξίνωση(απομάκρυνση τοξικών ουσιών)
- η σύνθεση πρωτεϊνών
- η παραγωγή ουσιών απαραίτητων για την πέψη της τροφής.
Είναι απαραίτητο για την ζωή και προς το παρόν δεν έχει βρεθεί κάποιο “υποκατάστατο” σε περίπτωση πλήρους απουσίας του από το οργανισμό. Το ήπαρ παίζει κυρίαρχο ρόλο στο μεταβολισμό και επιτελεί πολλές λειτουργίες όπως η αποθήκευση του γλυκογόνου, ουσία η οποία διασπώμενη αποδίδει γλυκόζη για την παραγωγή ενέργειας. Επίσης παράγει ορμόνες και “καθαρίζει” τον οργανισμό από τα ερυθροκύτταρα, των οποίων ο χρόνος ζωής τους έφτασε στο τέλος. Είναι το μοναδικό όργανο που μπορεί να αναπλαστεί μετά από μία επέμβαση, καθώς μπορεί να αφαιρεθεί κάποιο τμήμα του. Βρίσκεται κάτω από το διάφραγμα στο δεξιό μέρος της άνω κοιλίας και εκτελεί πάνω από 400 λειτουργίες στον οργανισμό μας, όλες απαραίτητες για να συντηρηθούμε στη ζωή.
Τα τριγλυκερίδια και ο ρόλος τους
Τα τριγλυκερίδια είναι ουσίες οι οποίες παράγονται στο συκώτι. Πρόκειται για την κυριότερη μορφή λίπους που αποθηκεύεται στο ανθρώπινο σώμα και χρησιμοποιείται για ενέργεια σε περιπτώσεις παρατεταμένης νηστείας(όχι θρησκευτικής), αφού προσδίδουν διπλάσια ποσότητα ενέργειας από αυτή των πρωτεϊνών και των υδατανθράκων. Πιο συγκεκριμένα, ο λιπώδης ιστός αποτελείται από κύτταρα, τα οποία γεμίζουν με τριγλυκερίδια. Όμως, η αυξημένη κατανάλωση τροφής σε συνδυασμό με την υψηλή περιεκτικότητά της σε λιπαρά έχει ως συνέπεια να αποθηκεύετε περισσότερο λίπος απ’ ότι χρειάζεστε με την μορφή των τριγλυκεριδίων. Η παραπάνω κατάσταση ενισχύεται με την έλλειψη της σωματικής άσκησης.
Τα αυξημένα επίπεδα των τριγλυκεριδίων στο αίμα αναγνωρίζονται πλέον ως ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου εμφάνισης καρδιαγγειακών προβλημάτων. Έχει μάλιστα εκτιμηθεί ότι για κάθε αύξηση των τριγλυκεριδίων του αίματος κατά 1mmol/lt ο κίνδυνος για καρδιαγγειακή νόσο αυξάνεται κατά 14% στους άνδρες και κατά 37% στις γυναίκες! Όταν τα τριγλυκερίδια υπερβαίνουν τα 150mg % τότε εγκαθίσταται στον οργανισμό η λεγόμενη υπερτριγλυκεριδαιμία. Παλαιότερα, οι άνθρωποι κατανάλωναν σημαντική ποσότητα ενέργειας για την εργασία τους και μόνο, με αποτέλεσμα να μην κινδυνεύουν. Τα παχύσαρκα άτομα, όσοι καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ, απλών υδατανθράκων(ζάχαρη από γλυκά, αναψυκτικά, κ.α.) και λιπαρών(τηγανιτά, fast food) και όσοι πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη είναι περισσότερο ευάλωτοι στην παθογόνο αυτή κατάσταση.
Λιπώδης διήθηση : μια σύγχρονη νόσος
Μια ακόμα πάθηση του ήπατος είναι η λιπώδη διήθηση, κατά την οποία λίπος συγκεντρώνεται στα κύτταρα του υπό την μορφή τριγλυκεριδίων. Η κατάσταση αυτή συνδέεται με μια ομάδα συνθηκών που ονομάζονται “μεταβολικό σύνδρομο”. Κύρια γνωρίσματα του “μεταβολικού συνδρόμου” είναι :
- η παχυσαρκία κατά την οποία το λίπος συγκεντρώνεται γύρω από την κοιλιά
- η υψηλή αρτηριακή πίεση
- το αυξημένο σάκχαρο
- οι αυξημένες τιμές LDL – κακής χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων
- οι μειωμένες τιμές HDL – καλής χοληστερόλης.
Η πιθανότητα να έχει κάποιος λιπώδη διήθηση αυξάνεται όταν συνυπάρχουν τρεις από τις παραπάνω παραμέτρους. Σ’ αυτό το σημείο είναι σκόπιμο να αναφερθεί ότι, υψηλές τιμές τριγλυκεριδίων οδηγούν σε χαμηλότερη HDL – καλή χοληστερόλη. Αυτό υποδηλώνει ότι ο οργανισμός είναι περισσότερο ευάλωτος στις καρδιαγγειακές παθήσεις, αφού ο σύμμαχος του(η καλή χοληστερόλη) για την καταπολέμησή τους δεν επαρκεί για να τον προστατέψει. Η λιπώδη διήθηση είναι εντελώς ασυμπτωματική και γίνεται αντιληπτή από τον ιατρό του ασθενούς τυχαία. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί επίσης να την προκαλέσει.
Άλλοι νόσοι του ήπατος
Η κίρρωση του ήπατος, η ηπατίτιδα και η χρόνια χρήση φαρμάκων μπορούν να πλήξουν την λειτουργία του συκωτιού. Η κίρρωση του ήπατος προκαλείται από την υπερκατανάλωση αλκοολούχων ποτών. Είναι κατάσταση μη αναστρέψιμη και πρέπει πολύ γρήγορα να λάβετε τα μέτρα σας. Η ηπατίτιδα έχει τρεις μορφές την Α, την Β και την C. Η ηπατίτιδα Α είναι ιογενής λοίμωξη και μπορεί να προκληθεί από μολυσμένα τρόφιμα ή νερό. Είναι ο πιο συνηθισμένος και ο λιγότερο επικίνδυνος τύπος ηπατίτιδας. Για να προστατέψετε το συκώτι σας από ένα τέτοιο ενδεχόμενο πρέπει να πλένετε καλά τα φρούτα και τα λαχανικά, να αποφεύγετε τρόφιμα αμφιβόλου ποιότητας και να μην πίνετε νερό αν δεν γνωρίζετε την προέλευση του γιατί μπορεί να είναι μολυσμένο. Η ηπατίτιδα Β μπορεί να θεραπευτεί εντός μερικών μηνών αλλά μπορεί να προκαλέσει και χρόνια ηπατίτιδα και τελικά κίρρωση.
Μέτρα προφύλαξης από την ηπατίτιδα C
Όσον αφορά την ηπατίτιδα C εκδηλώνεται ως χρόνια πάθηση και απαιτεί ειδική θεραπεία. Οι ιοί της ηπατίτιδας μεταδίδονται μέσω των υγρών του σώματος και κυρίως του αίματος. Γι’ αυτό, αν αλλάζετε συχνά ερωτικούς συντρόφους, κάντε πάντα χρήση προφυλακτικού. Αποφεύγετε να μοιράζεστε προσωπικά αντικείμενα όπως ξυραφάκια, οδοντόβουρτσες κλπ. Αποφεύγετε, επίσης, την επαφή με αντικείμενα με τα οποία έρχεται σε επαφή πολύς κόσμος, όπως βελόνες για τατουάζ, βελόνες που χρησιμοποιούνται σε κέντρα αισθητικής για αποτρίχωση ή για τρύπημα αυτιών, λίμες, ψαλιδάκια νυχιών κλπ. Όσοι εργάζεστε σε περιβάλλον υψηλού κινδύνου, ίσως πρέπει να σκεφτείτε την περίπτωση ανοσοποίησης με εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας B. Η χρόνια χρήση φαρμάκων (αντιβιοτικά, αναλγητικά, αντισυλληπτικά και κάποια αντιυπερτασικά) μπορεί να βλάψει το συκώτι. Πρέπει ο ασθενής να είναι πάντα σε επαφή με τον θεράποντα ιατρό.
Διατροφή και άσκηση για την καλύτερη λειτουργία του ήπατος
Η διατροφή και σ’ αυτή την περίπτωση μπορεί να αποτελέσει “φάρμακο”, πάντα σε συνδυασμό με την άσκηση. Μετά την άσκηση, και για περίπου 12 με 24 ώρες, τα επίπεδα τριγλυκεριδίων μειώνονται σημαντικά. Αργότερα αυξάνουν, αλλά παραμένουν μειωμένα σε σχέση με πριν την άσκηση, για 2 με 3 μέρες. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η άσκηση δεν χρειάζεται να είναι συνεχόμενη, αλλά μπορεί να είναι και διαλειμματική. Έχει φανεί ότι η ενεργειακή δαπάνη και όχι η ένταση της άσκησης είναι ο παράγοντας που καθορίζει την επίδραση. Η απώλεια του περιττού βάρους είναι άκρως επιθυμητή. Πιο συγκεκριμένα, μια δίαιτα πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα όπως τα λιπαρά ψάρια (π.χ. σολωμός, σκουμπρί, σαρδέλες), τα καρύδια και οι φυτικές μαργαρίνες κρίνεται σκόπιμη. Επίσης, καλό είναι να αντικαταστήσετε τα κορεσμένα λίπη(κόκκινο κρέας, λουκάνικα, σαλάμια, μαγιονέζα και γλυκά) από μονοακόρεστα λιπαρά (ελαιόλαδο, ανάλατοι ξηροί καρποί). Τέλος, η μείωση της πρόσληψης, κυρίως απλών υδατανθράκων, όπως τα ζυμαρικά, το ρύζι, το άσπρο ψωμί και τα αναψυκτικά, ελαττώνει την συγκέντρωση των τριγλυκεριδίων στο αίμα. Τα παραπάνω τρόφιμα πρέπει να αντικατασταθούν από τους σύνθετους υδατάνθρακες όπως τα ζυμαρικά ολικής αλέσεως, το αναποφλοίωτο ρύζι και το πολύσπορο ψωμί.
